SAHASTRA TAAL TRAGEDY
0૩/03
- અગાઉના બે ભાગમાં આપે જાણ્યું એમ કર્ણાટક માઉન્ટેનીયરીંગ એસોસિએશનના ૧૯ જણાં અને ત્રણ ગાઇડ એમ ૨૨ જણનું ગ્રુપ સહસ્ત્રતાલ ગયું એ તમામ લોકો ખૂબ જ અનુભવી અને વેલ–ઇક્વિપ્ડ હતાં.ફિઝીકલી ફીટ હતાં,પણ તે છતાં હેવી બ્લિઝાર્ડ ડિઝાસ્ટરમાં માનવ ખુવારી થઇ.એની પાછળ અમુક ન્યુઝચેનલોમાં કહ્યાં મુજબ તેઓ સૌ ફિઝીકલી ફીટ હતાં એટલે એમણે પોતે અને તેમની લોકલ ટ્રેકીંગ એજન્સી (હિમાલયન વ્યુ ટ્રેકીંગ એજન્સી,માનેરી ગામ,ભટવાડી,ઉત્તરકાશી) એ ત્યાં પહોંચીને પુરતું મેડીકલ ચેકઅપ કર્યાના અહેવાલો નથી.બધાં જ ઓલમોસ્ટ ફોર્ટી પ્લ્સ ઉંમરના પડાવે હતાં એટલે ડાયાબિટીસ,બ્લડપ્રેશર,કાર્ડીઆક ઇશ્યુઝ વગેરે હશે જ અને કદાચ તેમને અવગણવામાં આવ્યા હોય અને એટલે કદાચ આવી ફેટલ સિચ્યુએશનમાં વધુ સમય ટકી રહેવા માટે સક્ષમ ના રહ્યા હોય.
- જે છેલ્લી કેમ્પસાઇટ પર થી નીકળીને જે તે ગંતવ્ય સ્થાન,પાસ,તળાવ,શિખર સર કરીને પાછું એ કેમ્પસાઇટ પર આવી જવાનું હોય એવી સાઇટને એડવાન્સ્ડ બેઝકેમ્પ કહે છે.અને ટ્રેકિંગનો સીધોસટ્ટ નિયમ એ છે કે સૂરજ ઉગે એ પહેલાં,શક્ય હોય તો મધરાતે કે ભળભાંખળી સવારે એડવાન્સ્ડ કેમ્પ સાઇટ પરથી નીકળી જાઓ અને ગંતવ્ય સ્થાન પર ઉગતા સુરજે પહોંચી જાઓ.અને સૂરજ માથે ચઢે એ પહેલાં અર્થાત અગિયાર–બાર વાગ્યાની આસપાસ પરત કેમ્પસાઇટ પર આવી જાઓ.સૂરજ ઉગી જાય પછી બરફ ઓગળવાનો શરૂ થઇ જાય છે.સૂરજ માથે આવે ત્યાં સુધી તો પરત ફરવાના રસ્તે કાદવ-કીચડ અથવા એકદમ નરમ બરફ થઇ જાય જે આપને પરત ફરવામાં બાધારૂપ બને અને બાર હજાર ફૂટની ઉપર એટલે અલ્પાઇન લાઇનની ઉપરના ભાગમાં બપોરે બાર–એક વાગ્યા પછી મૌસમનો મિજાજ બદલાય અને બદલાય જ છે.સ્નોફોલ અને વરસાદ હંમેશ માફક પડે જ છે. આ ટીમનો એડવાન્સ્ડ કેમ્પ લંબતાલ હતો અને ગંતવ્ય સ્થાન સહસ્ત્ર તાલ હતું.જે રીતે આ ટીમ અઢી ત્રણ વાગ્યે પરત ફરતાં વખતે વરસાદ અને બ્લીઝાર્ડમાં ફસાઇ એ મુજબ એ ટીમ લંબતાલથી સૂરજ ઉગી ગયા પછી આરામથી આઠ-નવ વાગ્યે જ નીકળી હોવી જોઇએ.મોડા નીકળ્યા એ તો ઠીક,પરંતું સહસ્ત્ર તાલ પર પણ જરૂર કરતાં વધુ સમય વ્યતીત કરીને મધ્યાહ્ન સુધીમાં એડવાન્સ્ડ બેઝ કેમ્પ પર પરત આવી જવાના ટ્રેકીંગ નિયમની વિરુધ્ધ જઇને પાછળ આવતી મુશ્કેલીને બિલકુલ નજરઅંદાજ કરી દીધી હશે.કેમકે અઢી–ત્રણ વાગ્યે એ લોકો પરત આવવામાં પણ અર્ધે રસ્તે હતાં,એ વાત માની ના શકાય તેવી રહી છે.વળી સૌથી આઘાતજનક વાત તો એ નીકળી છે કે રેસ્ક્યુ મિશને જ્યારે એ લોકોને બચાવ્યા ત્યારે તે ટ્રેકરો પોતાના કેમ્પથી માત્ર એકાદ કલાકના જ રસ્તે ફસાયેલાં હતાં.આનો સીધો મતલબ એ નીકળે કે વહેલી સવારે નીકળવાથી માંડીને,તાલ પર સમય વ્યતીત કરવાથી માંડીને પરત ફરવાનું શરૂ કરવા સુધીના સમયગાળામાં જો સહેજ સાવધાની રાખી હોત તો એ રહી ગયેલો એક કલાક એમને સમયસર ટેન્ટ સુધી લઇ આવ્યો હોત.
- સહસ્ત્રતાલ જવાના દિવસે(૩જી જુને) વાતાવરણ ખુશનુમા હોવાના લીધે કદાચ તેઓએ આવો ભયાનક વાતાવરણ પલટો એક્સ્પેક્ટ જ નહીં કર્યો હોય.સવાર ના ફૂલગુલાબી વાતાવરણ ના કારણે શક્ય છે કે મોટાભાગના ટ્રેકરોએ પોતાના નાના બેગપેકમાં ગરમ કપડાં,રેઇનકોટ,ગ્લોવ્ઝ વગેરે લઇ જવાની દરકાર ભાગ્યે જ કરી હશે.નાસ્તા કે અન્ય ખાધાખોરાકી પણ તેમાં ભરી હશે તેવી શક્યતા સાવ નહીંવત છે.તેમના માટે આજે તો સહસ્ત્ર તાલ ”યું ગયે ઔર યું આયે” પ્રકારની બે-ચાર કલાકની નાની ચઢાઇ રહી હશે.અને એ દિવસને લાઇટલી લેવાનો તેમનો અભિગમ આખી ટીમને બહુ જ ભારે પડી ગયો હશે.
- પહાડો પર ટ્રેકીંગ હોય કે માઉન્ટેનીયરીંગ મિશન,તેનું સંખ્યાબળ ગાઇડો સાથે ગણીને વધી વધીને દસ–બાર લોકોનું હોય છે.માપમાં રહેલા સભ્યોના દળને નેવિગેટ કરવું,મેનેજ કરવું અને રેસ્ક્યુ કરવું સહેજ આસાન રહે છે.એવા સંજોગોમાં બાવીસ લોકોનું દળ એ પહાડોની ટેકનાલિટીમાં તો ઘણું વધારે અનમેનેજેબલ હતું.
- ટ્રેકર–ગાઇડ રેશિયો પણ અહીં ભાગ ભજવી ગયો.સિરીયસ અલ્પાઇન મિશન જેવાં કે એવરેસ્ટ,અન્નપૂર્ણા,મનાસ્લુ,નંગા પર્બત,K2 જેવા મિશનોમાં 1:1 નો ટ્રેકર–ગાઇડ રેશિયો હોય છે અર્થાત દરેક માઉન્ટેનીયર દીઠ એક ગાઇડ તેની સેવામાં તહેનાત રહે છે.અલ્પાઇન રેન્જથી નીચેના મિશનોમાં અથવાતો અન્ય ટ્રેકીંગ પ્રોગ્રામોમાં આ રેશિયો 3:1 એ આદર્શ ગણી શકાય અર્થાત ત્રણ ટ્રેકર દીઠ એક ગાઇડ મુકવો જોઇએ.KMA ના આ પ્રોગ્રામમાં ઓગણીસ જણાં વચ્ચે ત્રણ ગાઇડ હતાં એ રેશિયો કેટલો પૂઅર અને કેટલો ભયજનક હતો તેની આપ કલ્પના કરી લો.
- ઉપર ચર્ચેલા બધા જ મુદ્દે બધુ જ બરાબર હોત તો પણ સૌથી ઉપર આવે છે હવામાન.મૌસમના મામલામાં પહાડ “બેવફા પ્રેમી“ છે.તમે કલ્પી પણ ના શકો એટલી હદે ડ્રાસ્ટીક ચેન્જ લાવીને તમને અચંબિત કરી દે છે.માથે તડકો તપતો હોય અને બીજી જ ક્ષણે વરસાદની બુંદાબાંદી શરુ થઇ શકે છે.તમારા રિએક્શન કરતાં પણ ભયાનક ઝડપે પહાડી મૌસમ પોતાનો રૂખ બદલે છે.પહાડ પર બગડેલું હવામાન પાંચ મિનિટમાં પણ સુધરી જાય અથવા તો પાંચ દિવસ પણ લગાડે ! એવા સંજોગોમાં બધી જ વાતે કોઇ પણ ભૂલ ના પણ કરી હોય તો પણ આખરે તો ટ્રેકર–માઉન્ટેનીયરની દરેક ટીમ ઓલમાઇટી ગોડ અને સુપ્રીમ નેચર પાવરના હાથમાં છે.
- સ્કિઇંગ,સ્નો-બોર્ડીંગ,પેરાસેઇલીંગ,પેરામોટરીંગ જેવી દરેક ઍડવેન્ચર સ્પોર્ટ એકાદ-બે કલાકથી એકાદ દિવસની હોય પણ ટ્રેકર–માઉન્ટેનીયર બે-પાંચ દિવસથી માંડીને દસ-બાર દિવસ સુધી પ્રકૃતિમાતાના ખોળે હોય છે એ દરમિયાન અન્ય સ્પોર્ટની સરખામણીએ આ ટીમને બગડેલા મૌસમનો મિજાજ જોવાના ચાન્સીસ વધુ રહે છે.અને એકવાર મૌસમ બગડે પછી બધું જ અનિશ્ચિત થઇ જાય છે.અને ક્યારેક કોઇક ટીમની માઠી દશા બેઠેલી હોય ત્યારે બધુ જ રામભરોસે થઇ જાય છે,આપણી કોઇ જ કારી ફાવતી નથી.KMA ના સભ્યો પાસે હિંમત,હૌંસલા,અનુભવ બધુ જ હતું પણ તે છતાંયે ઘટ્ટ વ્હાઇટ આઉટ તેમને એક પગલું આગળ ભરવાની પરમિશન આપતો નહોતો.અચાનક વધી ગયેલી ઠંડી,ધોધમાર વરસાદ અને સ્લીપરી ગ્રાઉન્ડ તેમને નીચે ઉતરવામાં બાધારૂપ થઇ બેઠું હતું.કદાચ તેમની જાણ બહાર થયેલી ઘણી બધી નાની-નાની ભૂલોના કારણે તેઓ સૌ ગલત સમય પર ગલત જગ્યાએ હતાં.અને આ અજાણપણે થયેલી નાની ભૂલો તેમને એક મોટા ડિઝાસ્ટર તરફ દોરી ગઇ હતી.
- આ તારણ અને આકલન વખતે પણ એક ટ્રેકર–માઉન્ટેનીયર તરીકે મારા મનમાં એક ગિલ્ટની ભાવના છે કે મારા તારણમાં કોઇ એકાદ વિગત અસત્ય રહી હોય તો હું એમની સાથે અન્યાય તો નથી કરી રહ્યો અને જો એવું રખેને થયું હોય તો લેખનું સમાપન કરતા પહેલાં એ પ્રકૃતિપ્રેમી,પહાડી દિવંગતોને બે હાથ જોડીને નિર્મળ હ્રદયે માફી પણ માંગી લઉં છું.આજે ફરીથી તેઓના આત્માના કલ્યાણ અને મોક્ષ માટે પ્રાર્થના કરું છું.તેઓ પણ જાણતા હશે કે મારો આશય પ્રમાણિક છે.મારા ગુજરાતી સાહસિકમિત્રોને સાચી રાહ બતાવીને પ્રકૃતિની વધુ નજીક લઇ જવાનો,પ્રકૃતિ તરફ સન્માન પેદા કરવાનો,પ્રકૃતિ તરફ હંમેશા નત-મસ્તક રહીને જ તેમાં વિચરણ કરવાનો.
- છેલ્લે, પ્રકૃતિને જ સર્વોપરી માનો.તેના સંરક્ષણમાં હંમેશા આગળ રહો. જય પ્રકૄતિમાતા,જય હિંદ,જય ભારત!